Osiedle Giszowiec

Osiedle Giszowiec w Katowicach to unikatowa na skalę europejską kolonia robotnicza, zbudowana w latach 1906-1910 dla pracowników zakładów przemysłowych – głownie kopalni „Giesche” (później „Wieczorek”), należących do spółki „Georg von Giesche’s Erben” (pol. Spadkobiercy Jerzego Giesche). Kolonię zaprojektowali Emil i Georg Zillmannowie, wdrażając w życie ideały „miasta – ogrodu”. Do dziś zachowały się domy mieszkalne i obiekty użyteczności publicznej.

Giszowiec

Giszowiec jest jedną z dzielnic Katowic, położoną około 6 km na południowy-wschód od centrum miasta. W granice Katowic został włączony dopiero w roku 1960. Do dnia dzisiejszego osiedle otoczone jest ładnymi lasami. Na początku XX wieku tereny Giszowca (wówczas Gieschewald) wchodziły w skład gminy Janów i należały do wielkiego koncernu przemysłowego „Spadkobiercy Jerzego Giesche”. W tym czasie spółka rozpoczynała właśnie eksploatację kolejnych pokładów węgla, jej władze postanowiły więc zbudować tutaj duże osiedle robotnicze, głównie dla górników i kadry urzędniczej kopalni „Giesche” (później działającej pod nazwą „Wieczorek”). Przygotowanie projektu osiedla zlecono wybitnym architektom z Berlina Emilowi i Georgowi Zillmannom. Ci zrealizowali w Giszowcu ideały „miasta – ogrodu”, w którym pochodzący na ogół ze wsi górnicy czuliby się jak u siebie w domu. Pierwszy etap budowy osiedla zamknął się w latach 1906-1910. Stanęły wówczas najczęściej dwurodzinne parterowe domy mieszkalne, różniące się między sobą m.in. rodzajem przykrycia dachowego. Przy domach były ogródki i ubikacje, a na ulicach – hydranty. Mieszkańcom służyły np. gospoda, fabryka lodu, piekarnie, sklepy, kantyna, jadłodajnia, łaźnia, pralnia czy magiel. W następnych latach osiedle  Giszowiec rozbudowano o kolejne budynki. Kursowała tu nawet kolejka wąskotorowa zwana Bałkan Ekspresem.

Osiedle Giszowiec dzisiaj

Dziś centrum Giszowca stanowi rozległy Plac Pod Lipami. Warto zobaczyć, stojącą przy nim, karczmę śląską (obecnie Dom Kultury Szopienice – Giszowiec). Obok karczmy znajdziemy „Gawlikówkę. Izbę śląską” z galerią obrazów Edwarda Gawlika. Ciekawe są także budynki nadleśnictwa, szkół i sklepów oraz same domki robotnicze. Na zachód od centrum osiedla zachowała się neobarokowa willa dyrektorska. Wyjątkowa architektura Giszowca „zagrała” w wielu filmach fabularnych, w tym w „Paciorkach jednego różańca” Kazimierza Kutza. Osiedle Giszowiec znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.

Kronika Szlakowa

Dokładnie sto lat temu powstała w Katowicach osada górnicza Giszowiec. Architekci, Emil i Georg Zillman, zabudowę Giszowca wzorowali na projektach chat wiejskich. Projektów architektonicznych, na podstawie których budowano domy, było kilkadziesiąt i stojące obok siebie dwa budynki nigdy nie wyglądały tak samo. Na terenie Giszowca zlokalizowane były budynki łaźni, pralni, magla, nadleśnictwa, jadłodajnia, kantyna, 8 pieców chlebowych, trzy duże szkoły powszechne, sklepy, gospoda, a nawet fabryka lodu. Osiedle Giszowiec miało również swój „epizod amerykański” - na terenie osady w latach dwudziestych XX w. wybudowano niewielką kolonię, w której mieszkali amerykańscy pracownicy z rodzinami. Wolny czas Amerykanie spędzali grając na Giszowcu w golfa. Tuż za ich kolonią rozciągały się bowiem olbrzymie pola golfowe.